Doskonalenie puli genowej w hodowli krów odbywa się nie w ciągu roku, a w ciągu dekad. Stąd rozród bydła musi być odpowiednio zaplanowany i przemyślany na wiele lat. Dodatkowo nie istnieje uniwersalny, najlepszy na świecie byk, który byłby w stanie poprawić cechy funkcjonalne każdego stada. Najlepszy to ten, który pasuje do konkretnych zwierząt ‒ spełniający założenia danej hodowli i poprawiający te cechy, które uznaliśmy za najważniejsze w naszym stadzie. 

Pierwszym podstawowym aspektem, który należy rozważyć, jest dobór rasy do krzyżowania. Jest on determinowany przez typ użytkowy stada oraz zakładane przeznaczenie cieląt. W przypadku użytkowania mlecznego krowy najczęściej kryje się buhajami ras mlecznych (jeśli cielęta będą przeznaczone na remont stada). Istnieją przypadki, w których krowy mleczne kryje się buhajami ras mięsnych w celu uzyskania buhajków na opas. Krowy mięsne z kolei kryje się buhajami mięsnymi tej samej lub innej rasy. Można w ten sposób uzyskać jałówki remontowe lub opasowe oraz buhajki opasowe.

Wysokość i kaliber zwierząt – cecha wysoko odziedziczalna

Sposób utrzymania naszych zwierząt znacząco determinuje ich pokrój. W wielu oborach krowy są nadal przetrzymywane na uwięzi, na stosunkowo krótkich legowiskach. Ma to wiele negatywnych skutków, m.in. wypychanie narządów rodnych czy uszkodzenia i deformacje kończyn tylnych. Dobór właściwego buhaja w tym przypadku może mieć duże znaczenie. Jeśli jego rozmiar i wysokość jego córek nie są duże, wtedy można dostosować rozmiar zwierząt do ograniczonych warunków.
Z kolei w oborach wolnostanowiskowych pokrój krowy nie ma takiego znaczenia i dopuszcza się buhaje, które mają wysokie i duże gabarytowo córki. Jednak i w tym przypadku zaleca się ostatecznie posiadanie krów o średnim rozmiarze. Krowa wysoka i większa nie gwarantuje wyższej produkcji mleka, za to zjada więcej paszy i długość użytkowania takiego osobnika jest krótsza. 

Inbred – trzeba unikać jak ognia

Podczas doboru buhaja rozpłodowego, szczególnie w przypadku ras wysublimowanych, u których występuje dość wąska pula genowa (np. rasy holsztyńsko-fryzyjskiej), należy zwracać uwagę na inbred. Powinniśmy dobrać takiego byka, który nie jest spokrewniony z naszymi krowami, dzięki temu unikniemy depresji inbredowej, a co za tym idzie zmniejszonej płodności, zmniejszonej witalności i odporności na choroby.

Odziedziczalność zawartości tłuszczu i białka w mleku również jest wysoka

W Europie, a obecnie także już w Polsce większość mleczarni nie płaci tylko i wyłącznie za ilość wyprodukowanego mleka. Dużą uwagę przykłada się do ilości białka i tłuszczu w mleku. Często płaci się za jednostkę białka, jak i tłuszczu, przy czym jednak białko jest najbardziej opłacalne. Współczynnik odziedziczalności dla zwartości białka w skali od 0 do 1 wynosi 0,6, a tłuszczu – 0,4. Oznacza to, że rodzice danej krowy mają ponad połowę udziału w ilości wyprodukowanego białka przez daną sztukę. Oczywiście inne czynniki mają również wpływ, szczególnie na zawartość tłuszczu, takie jak pogoda, żywienie czy warunki utrzymania. Warto jednak mieć na uwadze, że w dużej mierze te cechy determinują geny.

Cechy pokrojowe, na które trzeba zwrócić uwagę

dobór buhaja

Dobór buhaja ma kluczowe znaczenie w hodowli bydła. Zanim wybierze się byka do rozrodu, należy zwrócić uwagę na jego kluczowe cechy. Fot. Pixabay

Poza wydajnością, składem mleka oraz kalibrem zwierząt istnieje wiele cech pokrojowych mających duży wpływ na zdrowie zwierzęcia i jego długowieczność.

Pierwszą z nich jest budowa wymienia. Najważniejsze są tutaj: długość strzyków, wysokość zawieszenia wymienia oraz więzadło krzyżowe. 

W ostatnich latach coraz większym problemem w hodowli bydła, nad którym pochylają się hodowcy, są problemy z kończynami. Dlatego przy doborze buhaja zwraca się również uwagę na odziedziczalność cech związanych z układem ruchu. Najważniejsze z nich to: ocena spionowania tylnych kończyn z boku oraz z tyłu, a także ustawienie racic, które powinny być krótkie i spionowane. Ostatnio zwraca się również uwagę na nową cechę zawartą w katalogach, czyli ogólną ocenę w ruchu.

Na koniec cechy funkcjonalne

Cechy funkcjonalne są najczęściej umieszczane w osobnej tabeli. Zawierają takie informacje jak: łatwość wycieleń, szybkość doju, zdrowotność wymienia, zdrowotność nóg, ogólny pokrój i temperament. Warto szczególnie pochylić się nad łatwością wycieleń, w szczególności, jeśli danym buhajem zamierzamy pokryć jałówkę.

Metoda na dobór właściwego buhaja

Posiadając informację, jakiego buhaja potrzeba do danego stada, hodowca może sam wybrać byka z proponowanych katalogów na rynku. Istnieje też dużo firm zajmujących się doradztwem, które tłumaczą zawiłości wszystkich indeksów zawartych w informacjach dotyczących danego buhaja. 

Istnieje również bardzo dużo programów komputerowych ułatwiających dobór właściwego buhaja możliwych do zastosowania, jeśli stado jest objęte oceną hodowlaną. Takie programy kojarzeniowe łączą się z systemem Symlek opracowanym przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. W nim są zawarte wszystkie informacje odnośnie krowy, która ma być pokryta wybranym buhajem. 

Niezależnie od metody doboru byka należy pamiętać o tym, że jest to decyzja wpływająca na stado przez lata, dlatego jest kluczowa i wymaga zarówno wiedzy, jak i dobrego planowania. 

Źródła

  • Stevenson J.S. (2001). Reproductive management of cows in high-producing herds. Advances in Dairy Technology, 13, 51–60.
  • Szarek J., Adamczyk K., Wołkowski T. (2004). Optymalizacja użytkowania mlecznego i rozpłodowego krów wysokowydajnych. Materiały Międzynarodowej Sesji Naukowej p.t. „Problemy w rozrodzie bydła – dziś i jutro”, Polanica Zdrój, s. 28–32
  • Siekierska A. (2012). Program doboru buhajów do kojarzeń. Przegląd hodowlany nr 5–6.